Interculturalisatie is een groeiproces. Om tot cultuursensitieve zorg te komen is tijd nodig maar vooral de wil om open te staan voor mensen en hun specifieke behoeften. Medewerkers, managers, bestuurders moeten het willen. Het is niet even een 'project' dat je tijdelijk doet in een organisatie. Cultuursensitiviteit vereist een cultuuromslag, een mentaliteitsomslag. Maar het is zeker de moeite waard. Want het bieden van cultuursensitieve zorg is niets anders dan het leveren van zorg op maat. Dat maakt de eigen organisatie duurzaam, toekomstbestendig en sterk!
Nederland als interculturele voortrekker
Nederland doet het niet zo gek wat betreft cultuursensitieve zorg. Onlangs vond de jaarbijeenkomst plaats van het Europese netwerk rond interculturalisatie van de ouderenzorg (ENIEC). 132 mensen van 12 verschillende landen zijn lid van dit groeiende netwerk met het doel kennis en ervaringen te delen. Nederland vervult een voortrekkersrol. De leden van dit netwerk zijn bijvoorbeeld onder de indruk van de samenwerking die tussen de verschillende organisaties plaatsvindt, zoals tussen de gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties en zelforganisaties. Ook in andere landen neemt het aantal oudere migranten toe. Al staat interculturalisatie in de meeste Europese landen nog in de kinderschoenen, het besef dringt in een groeiend aantal landen door dat het belangrijk is om naar individuele wensen van ouderen en hun naasten te kijken. Dat deze ouderen soms een andere achtergrond hebben, een andere taal spreken en andere gewoonten kunnen hebben, maakt de geboden ondersteuning extra kleurrijk, verfrissend en innovatief.
Het aantal oudere migranten neemt toe. Het tempo waarin ons land zich voorbereid op de kleurrijke grijze golf is laag, maar het is niet zo dat er helemaal niets gebeurt. Neem nu het succesvolle Odensehuis, een inloophuis voor mensen met dementie en hun partner in Amsterdam.Onlangs is in stadsdeel Zuidoost een Odensehuis open gegaan voor oudere migranten. Ook komt in datzelfde stadsdeel een kenniscentrum rond multiculturele ouderenzorg. Amsterdam kende al Woonsaem, een landelijk werkend Kenniscentrum Gemeenschappelijk Wonen Oudere Migranten die het toenemend aantal initiatieven van oudere migranten om een woongemeenschap te vormen ondersteunt. Er zijn nu 52 woongemeenschappen voor oudere migranten en zeker tien nieuwe initiatieven tegenover 500 woongemeenschappen van autochtone ouderen. Zorgorganisatie Humanitas in Rotterdam heeft concrete plannen om leegkomende plekken in de verschillende huizen te bestemmen voor oudere migranten, zoals voor een Molukse groep. Cultuursensitiviteit wordt steeds meer een noodzaak voor aanbieders.
Geen sence of urgency… maar wel empowerment
De rijksoverheid heeft het thema de afgelopen jaren wat genegeerd. Ook hier lijkt er een kentering -weliswaar een light variant - zichtbaar. Het Ministerie van VWS heeft in het kader van het project 'Ouderen in veilige handen' oudere vrijwilligers opgeleid om andere ouderen voor te lichten om financiele uitbuiting te voorkomen. Hierbij is specifiek aandacht besteed aan de groep oudere migranten via het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM), een kleine organisatie die met nauwelijks subsidie bewonderenswaardig veel werk verricht. Het Ministerie van Sociale zaken organiseerde afgelopen week in nauw overleg met het Ministerie van Binnenlandse zaken een expertmeeting om te kijken naar het wonen van oudere migranten in de toekomst. Het zijn belangrijke lichtpunten. De sense of urgency ontbrak lange tijd bij het landelijke en lokale beleid en bij professionele organisaties. Met het groeiend aantal oudere migranten komt daar verandering in. Zeker in de Randstad. Ook komen oudere migranten - en dit is een essentieel punt - steeds meer voor zichzelf op. Het emancipatieproces komt op gang. Ouderen migranten zijn lang onzichtbaar geweest. Zij bereiken ook nu pas de seniorenleeftijd van 65 jaar of ouder. Ook zij zien een afbrokkelende verzorgingstaat, ervaren dat ze minder een beroep kunnen doen op het netwerk, doordat kinderen niet altijd in de buurt wonen en zelf een eigen leven hebben.
Oudere migranten ervaren hun eigen kracht
Uit het recentelijk verschenen proefschrift van Ibrahim Yerden naar zorgverwachtingen en zorgpraktijken van Turkse ouderen en kinderen, blijkt dat traditionele verwachtingen van zorgbeelden langzaam veranderen. Onder druk weliswaar. Maar oudere migranten ervaren langzamerhand hun eigen kracht. Zij merken dat het belangrijk is om na te denken over het ouder worden in Nederland. In Rotterdam loopt bijvoorbeeld het project 'Oud en wijs genoeg?!' door Dona Daria (kenniscentrum emancipatie) om oudere migrantenvrouwen te ondersteunen in het proces om zich voor te bereiden op hun oude dag. Zij gaan in gesprek met hun kinderen over het ouder worden en verwachtingen. Dat is voor lang niet iedereen een makkelijk gesprek. Maar het vordert.
Het NOOM groeit. Oudere migranten verenigen zich meer en ondernemen wat meer actie en boren de eigen kracht aan. Het NOOM ondersteunt hierbij en organiseert diverse activiteiten om de empowerment te vergroten. Ook op andere plekken ondervinden oudere migranten een steun in de rug. De Helpdesk Ouderen van MIKADO bijvoorbeeld informeert oudere migranten en mantelzorgers en stimuleert hen vooral ook de juiste vragen te stellen bij hun zoektocht naar hulp en ondersteuning. De helpdesk kwam tot stand met subsidie van het Europees Integratie Fonds en is onderdeel van het programma 'Een Intercultureel Fundament' dat brancheverenigingen ActiZ en VGN samen uitvoeren.
Drempel om hulp te vragen lager
Als oudere migranten beter weten wat er mogelijk is, dan is de drempel om hulp te vragen lager. Voor deze diverse groep is dit ook nieuw en wennen. Zowel organisaties in wonen, zorg en welzijn als oudere migranten en hun netwerk zetten langzamerhand stappen naar elkaar toe. Zodat het voor beide partijen 'normaler' wordt om cultuursensitieve zorg te geven of te ontvangen. Er is nog veel onbegrip aan beide kanten. Het is van belang dat iedere zorgorganisatie kijkt naar de specifieke behoeften van mensen. Naar elkaar luisteren is al een goede stap. En vaak zijn de wensen niet moeilijk realiseerbaar. ActiZ (Het Nieuwe Ouder Worden) en stichting Art-age organiseren begin juli een filmfestival in Rotterdam met als thema interculturele zorg. Houd de website van Art-age in de gaten!
Meer informatie:
- KCWZ-dossier Kleurrijk Wonen
- Artikel over het proefschrift 'Tradities in de knel' van Ibrahim Yerden
- Website ENIEC
- Website ActiZ Kleurrijke Zorg
- MIKADO Helpdesk
Door Yvonne Witter, adviseur bij het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg. Binnen het Kenniscentrum richt zij zich op de thema's: klantparticipatie, woonvariaties, kleurrijk wonen, welzijn en zorg en buur(t)projecten. 